Sociaal-cultureel werk gaat om het hart van de samenleving

De samenleving bestaat uit de gemeenschap van mensen in een bepaald gebied. Bijvoorbeeld in een wijk, dorp, stad, regio of land. Wikikids schrijft: ‘De samenleving is de maatschappij, het land, de regio waarin mensen leven.’ Dit is een beetje kort door de bocht en daardoor niet helemaal juist. Maar … een correcte uitleg is niet zo gemakkelijk te geven. Belangrijk is echter om te weten dat bij de term samenleving de nadruk ligt op de mensen – op de leden van de gemeenschap – op het individu. Bij de term maatschappij ligt het accent op de wijze waarop de samenleving is georganiseerd en welke regels er gelden. Met een duur woord gaat het bij de maatschappij om ‘de instituties’.

Opvattingen over de inrichting en organisatie van de samenleving, over de regels die er gelden, over de positie en rol de overheid (het hoogste gezag in een bepaald gebied) en over de manier waarop er wordt bestuurd vallen samen in de term ‘politiek’. Dat maakt politiek belangrijk.

Zo kan een politieke partij streven naar het uitdragen en naleven van bepaalde waarden en normen in de samenleving, bijvoorbeeld op basis van een religieuze overtuiging. Een andere politieke partij kan vinden dat bepaalde groepen mensen eigenlijk geen deel van de samenleving zouden moeten uitmaken, moeten worden uitgesloten of ‘weg’ moeten. Weer een andere partij kan juist de nadruk leggen op een open, rechtvaardige samenleving en op onderlinge verbondenheid en solidariteit.

Hoe dan ook: de samenleving bestaat uit mensen, véél mensen. Het is daarom niet vreemd dat er sprake is van onderlinge verschillen en uiteenlopende, soms tegenstrijdige individuele en maatschappelijke belangen.

Dit kan leiden tot spanningen in de samenleving. Daarnaast kunnen mensen zich niet (meer) gehoord en gezien voelen – zich buitengesloten voelen. Ook kunnen mensen langs de zijlijn van de samenleving komen te staan, bijvoorbeeld doordat zij onvoldoende inkomen hebben, niet of nauwelijks onderwijs hebben kunnen volgen, zich de taal en cultuur onvoldoende kunnen eigen maken of om andere redenen onvoldoende voor zichzelf kunnen opkomen.

Een samenleving, waarin iedereen kan meedoen en iedereen zich naar wens kan ontplooien is allesbehalve vanzelfsprekend. Bovendien vragen spanningen in de samenleving erom dat we ons allemaal inzetten om te voorkomen dat we tegenover elkaar komen te staan. De PvdA gelooft in een ‘maakbare samenleving’: we moeten sámen bouwen aan een gezamenlijke toekomst. Dat begint heel dicht bij huis, in wat de ‘sociaal-culturele dimensie’ heet: daar, waar het draait om de cultuur van mensen en de wijze waarop zij met elkaar samenleven.

Sociaal-cultureel werk is het werkveld dat zich specifiek hierop richt en dat een breed scala van werksoorten omvat. Sociaal-culturele activiteiten zijn er onder andere op gericht dat mensen met verschillende achtergronden elkaar ontmoeten, onderlinge contacten kunnen leggen, vertrouwen en respect creëren, samen sociale en andere vaardigheden kunnen ontwikkelen, en elkaar stimuleren en helpen om actief aan de samenleving deel te nemen.

Sociaal-culturele activiteiten worden o.a. georganiseerd door sociaal-culturele instellingen, club- en buurthuizen en jongerencentra. Het doel is steeds hetzelfde: iedereen is welkom, iedereen telt mee, iedereen doet mee. Op die manier wordt de samenhang in de samenleving versterkt, evenals de sociale relaties tussen mensen. Het draait allemaal om wat ‘sociale cohesie’ heet. Sociaal-culturele activiteiten vinden daarom steeds dicht bij de mensen plaats. De activiteiten worden in de regel door hen zèlf – van onderop – georganiseerd.

Politieke partijen geven doorgaans op uiterst bescheiden wijze blijk van kennis van het tere weefsel waaruit de samenleving bestaat of van belangstelling voor de complexe processen die zich daarin voltrekken. Dit geldt zéker voor de partijen die zich bevinden aan de rechter en conservatieve kant van het politieke spectrum. Zij zijn veelal wars van het idee van een ‘maakbare samenleving’.

En ‘dus’ kan het zomaar gebeuren dat een gemeenteraad bij meerderheid besluit de financiële ondersteuning van sociaal-culturele activiteiten door de inwoners te stoppen en het betreffende budget in plaats daarvan ter beschikking te stellen van een regionale, professionele organisatie, al dan niet in een poging om de gemeente te ‘ontzorgen’. En natuurlijk kan het zijn dat de betreffende organisatie heel goed is in het organiseren en uitvoeren van allerlei leuke projecten, en dat zij zich in dit opzicht heel goed weet te verkopen. Maar… projecten zijn in de tijd en middelen begrensde activiteiten om iets te creëren of te bereiken. Bij het werken aan de basis van de samenleving – en dus ook bij sociaal-cultureel werk – gaat het daarentegen altijd om ingewikkelde, veelal gevoelige en altijd langdurige processen. Niet onbelangrijk: een groot deel van het geld gaat voortaan op aan salariskosten en overhead, en is dus niet meer voor activiteiten beschikbaar.

Het hiervoor genoemde besluit is daarom niet alleen onjuist, maar het vormt vooral een dolksteek in de rug van de eigen inwoners. Immers: het initiatief, de liefde, de tomeloze inzet en de betoonde verantwoordelijkheid van de inwoners worden volledig genegeerd. Wanneer politiek zó wordt bedreven, dan rest er geen enkele ruimte voor onbegrip over de groeiende afstand tussen burger en bestuur.