Stormwaarschuwing

(Dit artikel is de bijdrage voor de rubriek ‘de Spreekbuis’ in de Feanster van 21 februari 2024 – aangepast op 5 maart 2024)

Een opmerking vooraf: dit stukje is niet een leuk verhaaltje. Oók niet om te schrijven. Maar tóch gedaan, want de gemeente Achtkarspelen verkeert in bijzonder zorgelijke omstandigheden. En dan druk ik mij nog mild uit. Zo daalde de financiële buffer van de gemeente de afgelopen twee jaar met zo’n acht miljoen euro. Dat is veel. Door beëindiging van de ambtelijke samenwerking met Tytsjerksteradiel zal de algemene reserve van de gemeente in 2024 en 2025 nog snel vérder afnemen.

Op dit moment wordt gewerkt aan de ‘ontvlechting’ van de gezamenlijke ambtelijke organisatie en aan de opbouw van een nieuwe, eigen organisatie voor elk van de gemeenten. Dit is een omvangrijke operatie, die – naast tijd – van alle betrokkenen vooral een grote inspanning vraagt. Ondertussen loopt het aantal vacatures snel op en neemt de uitvoeringskracht van het ambtelijk apparaat zienderogen af.

Gelijktijdig is er extreem zwaar weer op komst. Het is werkelijk ‘alle hens aan dek’. Wat is er namelijk aan de hand?

Gemeenten ontvangen voor de taken die zij moeten uitvoeren geld van het rijk. ‘Den Haag’ heeft echter besloten om die uitkering met ingang van 2026 fors te verminderen. Het overleg daarover met het rijk stokt, mede in afwachting van een nieuw kabinet.

Protesten hebben tot nu toe niets opgeleverd. Daarbij gaat het om héél véél geld. Onlangs is door Adviesbureau BDO berekend dat het begrotingstekort van de gemeente Achtkarspelen over de periode 2023 t/m 2027 zal zijn opgelopen tot € 16.446.000. Met daarbij de kanttekening dat de inschatting van het tekort zeer waarschijnlijk nog aan de lage kant zal blijken *). Een dergelijk tekort zuigt de financiële buffer van de gemeente in één keer leeg.

De vraag is wat je met deze stormwaarschuwing doet. Blijf je op je handen zitten, of probeer je in het vooruitzicht van noodweer maatregelen te nemen? Wat kun je doen en wat niet? En vooral: hoe voorkom je dat de inwoners met de gevolgen van dit alles worden opgezadeld? En: hoe houden we de leefbaarheid van onze gemeente in stand?

Voorlopig gebeurt er in politiek opzicht weinig. Geen ‘strategische heroriëntatie’ – of een poging daartoe. Nietsdoen heeft echter onvermijdelijk tot gevolg dat Achtkarspelen onder curatele van het rijk komt te staan. Dan is de gemeente geen baas meer in eigen huis.

Hink Speulman
raadslid Partij van de Arbeid

*)   De benchmark van BDO geeft aan waar de gemeenten eind 2023 in financieel opzicht staan. Maar ook, welke beweging wordt gezien wanneer wordt vooruitgekeken met de meerjarenbegroting 2023 tot en met 2027. De ‘ranking’ geeft weer hoe het staat met de financiële positie van gemeenten. Strategie, beleid en uitvoering worden in de ranking niet beoordeeld. In de groep van gemeenten met 25.000 – 50.000 inwoners staat Achtkarspelen in de top drie van de financieel minst gezonde gemeenten op de tweede plek .

Afbeelding van Steve Buissinne via Pixabay

Toelichting.
HET TOEZICHT OP DE GEMEENTELIJKE FINANCIËN

De gemeentebegroting en alle wijzigingen daarop worden getoetst door de gedeputeerde staten van de provincie, waarin de gemeente is gelegen. De provincie beoordeelt daarbij of er sprake is van een structureel en reëel evenwicht, ook op langere termijn.
Is de begroting niet structureel in evenwicht, en is het niet aannemelijk is dat dit evenwicht binnen de gestelde termijn wordt bereikt, dan kan de provincie de gemeente onder preventief financieel toezicht plaatsen. In dat geval moeten de begroting en de begrotingswijzigingen eerst door de provincie worden goedgekeurd, voordat de gemeente tot uitvoering kan overgaan. Met andere woorden: de gemeente staat onder verscherpt toezicht .
Bij dit preventieve toezicht gaat het bijna altijd om maatwerk. Zo is er uitgebreid ambtelijk en bestuurlijk contact en er worden afspraken gemaakt over het financiële herstel.

De gemeente is en blijft echter te allen tijde in de eerste plaats zélf verantwoordelijk voor haar financiële positie. Met andere woorden: gemeenten moeten eerst zélf hun best doen om de financiële problemen op te lossen.

Wordt het financiële herstel heel moeilijk of onmogelijk doordat er over lange tijd grote financiële tekorten op de begroting zijn, dan kan de gemeente om extra geld van het rijk vragen. Omdat er reeds sprake is van preventief toezicht speelt de provincie hierbij zowel een adviserende als een sturende rol.
Bovendien moet de gemeente aan een aantal voorwaarden voldoen om voor extra geld in aanmerking te komen. Zo moeten de eigen inkomsten hoog genoeg zijn en moeten de gemeente zorgen dat de financiële situatie verbetert. Het rijk kan ook andere voorwaarden stellen.

Krijgt de gemeente het gevraagde extra geld, dan verliest zij gedurende een bepaalde periode voor een deel haar financiële zelfstandigheid. De gemeente krijgt de artikel 12-status. Anders gezegd: de gemeente staat dan onder curatele.