Het sociaal domein: visie, beleid en financiering

Op donderdag 31 januari 2019 organiseerden de gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel in het gemeentehuis van Buitenpost een brede bijeenkomst over de stand van zaken en de te varen koers met betrekking tot het sociaal domein (o.a. zorg, participatie en zelfredzaamheid, werk en jeugdhulp).

Aanleiding
Sinds 2015 hebben de gemeenten er veel extra taken en verantwoordelijkheden bijgekregen. Die hebben te maken met de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning, Participatiewet en Jeugdwet. De gemeenten hebben daardoor fors méér kosten moeten maken. In 2017 hebben de Nederlandse gemeenten 724 miljoen (4,4%) méér uitgegeven aan het sociaal domein dan begroot. De overschrijding is vooral het gevolg van de uitgaven op de jeugdzorg.

De overschrijding van de budgetten is het gevolg van de reële vraag naar ondersteuning. Dat komt misschien omdat betrokkenen hun werk gewoon goed doen: de behoefte komt in beeld, wordt geanalyseerd en vervolgens adequaat ingevuld.

Bezuinigen – of niet?
Natuurlijk is het belangrijk dat gemeenten hun financiën op orde hebben – dat geldt voor ieder huishouden. Om dat te bereiken wordt overwogen om het budget voor het sociaal domein voor Achtkarspelen van € 1.300.000,- naar € 1.000.000,- terug te brengen en dat van Tytsjerksteradiel van € 1.700.000,- naar € 1.200.000,-. Kortom: bezuinigingen! De vraag rijst daarom: kan dit, willen we dit en wat is het alternatief?

Je kunt mensen geen toereikende zorg of hulp onthouden, simpel omdat het geld op is. Qua inhoud is er dan ook voor bezuiniging weinig tot geen ruimte, vooral niet omdat de gemeente verantwoordelijk is voor de uitvoering van de Wmo, de Participatiewet en de jeugdhulp. Bovendien zijn veel zaken binnen het brede gebied van het sociaal domein nauw met elkaar verweven, zowel op preventief vlak als wanneer het gaat om het werkelijk bieden van zorg, aandacht, hulp en ondersteuning. Dat laatste mag bovendien niet vervallen tot symptoombestrijding.

Alternatieven
Bezuinigen is een eenvoudige politieke maatregel, vaak zonder oog voor de impact van de maatregel op korte en lange termijn. Beter is het daarom om in overleg met alle betrokkenen te kijken welke mogelijkheden er zijn om dingen ánders te doen – misschien beter en misschien ook goedkoper. Het gaat er vooral om dat zorg en ondersteuning naar behoefte worden geboden, ‘op maat’, waarbij betrokkene of het betrokken gezin in grote mate zèlf de regie heeft en die ook kán hebben. Dat vraagt om inzicht en kennis van zaken, om creativiteit en vindingrijkheid én om lef. De MOA (Maatschappelijke Onderneming Achtkarspelen) is een geslaagd voorbeeld van wat er mogelijk is en bereikt kan worden als visie, creativiteit en durf de ruimte krijgen.

Hoe organiseer je het?
De bijeenkomst van 31 januari kan worden gezien als de eerste stap naar een andere benadering. Of dat ook werkelijk zo is hangt af van het vervolg dat eraan wordt gegeven. Dat vervolg moet veel vérder gaan dan een inventarisatie van ideeën, of dan ‘inspraak’ of ‘medezeggenschap’.

Het moet gaan om samenwerking met maatschappelijke partners en inwoners. Een samenwerking die uitmondt in gedeelde verantwoordelijkheid en co-creatie. Het gaat daarbij om ‘sociaal improviseren’ door middel van ‘crafting communities’. Crafting communities zijn (kort gezegd) samenwerkingsverbanden tussen overheden, burgers, bedrijven en organisaties, gericht op het oplossen van lokale problemen, met oog voor de samenhang met het wijdere institutionele veld. Pas dán resulteert de transitie in de beoogde transformatie in het sociaal domein.

Hoe betaal je het?
Dan ligt er nog de hamvraag: hoe betaal je het? Tijdens de bijeenkomst op 31 januari viel te beluisteren dat van de gemeenten werd verwacht dat zij bereid zijn om in het sociaal domein te investeren en daarbij vooral in te zetten op preventie. Er werden op deze eerste bijeenkomst al tal van goede ideeën aangedragen. Ondermeer om te proberen dat een deel van de zorg voor jongeren onder de Wet langdurige zorg gaat vallen. Die wet is bedoeld voor mensen die voortdurend (intensieve) zorg nodig hebben. Anders dan veelal wordt gedacht, is verblijf in een instelling daarbij geen voorwaarde.

Achtkarspelen heeft bovendien zicht op een financiële meevaller. De gemeente is namelijk (samen met nog vijf andere Friese gemeenten) aandeelhouder van de energiereus Eneco. De aandelen daarvan worden geveild en dat zou de gemeente mogelijk een bedrag tussen vier en zes miljoen euro kunnen opleveren. Dat geld komt pas in 2020 beschikbaar.  Er wordt al langer gesproken over gebruik van (een deel van) de opbrengst voor de tekorten in het sociaal domein. Het wordt tijd dat woorden in daden worden omgezet.

H.S.