De PvdA bestaat nu 75 jaar maar de sociaal-democratische wortels gaan 50 jaar verder terug in de tijd. De Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) werd als belangrijkste voorloper in 1896 opgericht. Enkele jaren later ontstond een afdeling Achtkarspelen.
Geschiedschrijving van deze eerste echt sociaal-democratische beweging is niet eenvoudig. Dit heeft een goede reden. In juli 1940, twee maanden na de inval door Duitsland, besloot het landelijke partijbestuur van de SDAP de partij te liquideren. De afdelingen kregen de opdracht hun archieven en ledenlijsten te vernietigen en bezittingen veilig te stellen. Het papieren geheugen ging daarmee verloren. Niettemin was het een actie met vooruitziende blik. De bezetter zou daarmee minder gemakkelijk vat op haar natuurlijke tegenstanders krijgen.
Een markante uitzondering
Die vooruitziende blik was in de jaren voor de oorlog niet vanzelfsprekend. De machtsovername door Hitler in Duitsland in 1933 baarde veel Nederlanders opzien maar niet onmiddellijk verontrusting. Zelfs toen stap voor stap de bedoelingen van het Nazisme steeds duidelijker werden, bleef een meerderheid zich vastklampen aan de hoop dat het wel mee zou vallen. Daarop was in Buitenpost een markante uitzondering: Feike de Vries.
Te fanatiek
Roel Roosma, oud-oomzegger van Feike en een van de oprichters van onze lokale PvdA, zag in hem zijn politieke leermeester. Hij vertelde daarover: “Oom Feike was -soldaat in Indonesië geweest en van beroep steenhouwer. Maar hij was politiek goed onderlegd en had veel contacten in Nederland en zelfs in Duitsland. Hij was degene die mij politiek en sociaal bewust maakte. Mijn oud-oom zag al vroeg de gevaren van het Nationaal-Socialisme en was heel stellig in zijn waarschuwingen. Zijn uitgesproken mening die hij niet onder stoelen of banken stak viel niet bij iedereen in goede aarde. Veel mensen vonden hem te fanatiek, de Eerste Wereldoorlog was immers een afleer geweest en de democratie in Duitsland zou wel met Hitler afrekenen. Maar hij had het bij het rechte eind”.
Tegen de muur
Zelfs de zoon van Feike, Klaas de Vries, zag het in eerste instantie niet al te somber in. Klaas was een anti-militarist en zag sterk het goede in de mens. Maar in de jaren voor de oorlog moest hij steeds meer het gelijk van van zijn vader bekennen. Na de meidagen van 1940 werd Klaas een van de eerste actieve verzetslieden in deze streek.
Feike de Vries overleed in april 1939. Klaas zei daarover later tegen Roel: “Maar een geluk dat vader voor de oorlog overleden is. De Duitsers hadden hem als een van de eersten tegen de muur gezet”.
Voordeel van de twijfel?
Natuurlijk waren er meer Nederlanders die net als Feike in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog al vroeg een alarmsignaal afgaven, maar in onze streek waren het er maar weinig. Lang gaven velen liever Hitler en de NSB het voordeel van de twijfel. En werden daarna overvallen door de snelheid en brutaliteit van het bruine gevaar. Net als wij nu werden verrast door Donald Trump in de grootste democratie van de wereld. Of het houvast dat de slinkse arrogantie van Baudet in ons land wordt geboden. Het is weer tijd voor rode waarschuwingslichten.
